Retrospektywa malarstwa Urszuli Broll w Muzeum RzeŸby w Królikarni to opowieœæ o trwaj¹cym wiele dekad ¿yciu oraz twórczoœci niezwyk³ej i nies³usznie zapomnianej artystki.
Pocz¹tki dzia³alnoœci artystycznej Urszuli Broll (1930–2020) przypad³y na trudne lata powojenne. Artystka nigdy jednak nie tworzy³a na zamówienie komunistycznych w³adz. Jako jedna z nielicznych kobiet aktywnie kszta³towa³a powojenn¹ awangardê artystyczn¹ i tzw. katowicki underground.
Tytu³owy atman (z sanskrytu duch, oddech) pojawi³ siê w twórczoœci Broll w 1967 roku i wi¹¿e siê z dzia³alnoœci¹ katowickiej Grupy Oneiron. W pracowni, któr¹ artystka prowadzi³a z mê¿em Andrzejem Urbanowiczem, powsta³o w latach 60. XX wieku laboratorium eksperymentów duchowych i artystycznych. Dyskutowano tam o filozofii, religii, magii, okultyzmie i gnozie.
Najwa¿niejszym dzie³em grupy katowickich artystów jest Leksykon (Encyklopedia symboli). Sk³ada siê z 30 czarnych kartonów, z których ka¿dy przypisany jest do jednej z liter polskiego alfabetu. Asumptem do powstania kolejnych kart by³o ka¿dorazowo osobne has³o: atman, ból, cefalus, drzewo…, dope³niane przez artystów nowymi s³owami i rysunkami wed³ug œciœle okreœlonego harmonogramu. Sposób nanoszenia w³asnych pomys³ów i oznaczeñ przypomina³ gry surrealistów – kolejnoœæ ustalano przez losowanie. Jedynym ograniczeniem twórców by³ dobór kolorów. Oprócz bieli dopuszczalna by³a barwa boskiej œwiat³oœci – srebrna lub z³ota. Pierwszy kwadrat A, który przypad³ Broll, mia³ siê odnosiæ w³aœnie do pojêcia atman.
Podczas gdy Urbanowicz zg³êbia³ tajniki zachodniego okultyzmu, ezoteryki i alchemii, Broll odkrywa³a mistykê Indii, taoizm, filozofiê zen i tantrê. T³umaczy³a te¿ teksty Carla Gustava Junga. Pod wp³ywem lektur i dalekowschodnich praktyk medytacyjnych rozwija³a siê nowa twórczoœæ artystki. W latach 80. XX wieku Broll pod¹¿aj¹c za wspólnot¹ buddyjsk¹, zamieszka³a w Przesiece w Karkonoszach. Nazwa³a j¹ miejscem odnalezionym. W domu na wzgórzu, w otoczeniu dzikiego ogrodu, tworzy³a obrazy medytacyjne, barwne mandale i misterne czarno-bia³e rysunki tuszem. Malowa³a pejza¿e gór, które nazywa³a stanami emocjonalnymi. W spokoju i ciszy artystka oddawa³a siê medytacjom i tam odnalaz³a równowagê duchow¹. Malarstwo Urszuli Broll, odleg³e od sztuki rozumianej jako wytwarzanie obiektów, ewoluowa³o w kierunku, który artystka nazwa³a: sztuka jako joga. Praktyka ta uwolni³a j¹ od poddawania siê wymaganiom i kryteriom œwiata sztuki, ale równie¿ usytuowa³a j¹ poza wielkimi narracjami g³ównego nurtu polskiej historii sztuki.
Urszula Broll zmar³a w lutym 2020 roku, gdy trwa³y przygotowania do tej wystawy. Ekspozycja jest dla odbiorców okazj¹ do wyciszenia siê. Mandale artystki budz¹ rodzaj pozbawionej niepokoju têsknoty. Wywo³uj¹ przemyœlenia na temat relacji cz³owieka z natur¹ i metafizycznym wymiarem rzeczywistoœci.
Partnerem wystawy jest Fundacja Katarzyny Kozyry. Fundacja wspiera aktywnoœæ kobiet w obszarze kultury i sztuki. Jeden z jej nowych wieloletnich projektów dotyczy pracy na rzecz zwiêkszenia obecnoœci i dostrzegania aktywnoœci kobiet na scenie artystycznej. Pierwszym zadaniem w ramach projektu, realizowanego przez Fundacjê przy wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Sztuki Wizualne 2019, by³o przeprowadzenie prac zwi¹zanych z ca³oœciowym opracowaniem i prezentacj¹ publicznoœci dorobku artystycznego Urszuli Broll. Fundacja wyda³a pierwszy kompletny katalog dzie³ artystki Urszula Broll. Atman znaczy Oddech.
Kuratorka: Katarzyna Kucharska
Partner wystawy: Fundacja Katarzyny Kozyry
mat. Muzeum RzeŸby im. Xawerego Dunikowskiego, Pa³ac Królikarnia
|